آغاز و انجام   

خواجه نصير الدين طوسى‏

موضوع: حكمت مشاء

 متن    144     فصل نهم ..... ص : 142

در لغت فصيح قرآنى «قدر» به فتح قاف و سكون دال: مطلق اندازه است، و به فتح هر دو: اندازه معين‏ إِنَّا كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ (سوره قمر آيه 50) و هر چه كه در خلقت دلرباى نظام‏ احسن‏ عالم به وقوع پيوست به اندازه معين يعنى به حد و صورتى حساب شده است.

و خود كلمه «خلق» به معنى ايجاد به اندازه است. اگر نجارى بخواهد دربى درست كند، اول تقدير يعنى اندازه آن و اندازه اجزاى آن را در نظر مى‏گيرد؛ و پس از آن، اجزاء را به وفق تقدير مى‏برد و مى‏تراشد، و سپس آنها را به فراخور فهم و بينش خود به أحسن وجه مى‏پيوندد كه به صورت و شكل درب مطلوب در ميآيد.

خداوند كه انسان را در ذات و صفات و افعالش، به صورت خود آفريد درباره خود فرمود: هُوَ اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ (سوره حشر آيه 25) از آن حيث كه مقدر است خالق است، و چون به وفق تقدير ايجاد مى‏كند بارى است، و از اينكه صور موجودات را به احسن وجه ترتيب مى‏دهد و تركيب مى‏كند مصور است. پس هر چه كه بايد از صورت علم عنائى حق جل و على به عين خارجى تحقق يابد، مسبوق به اندازه است كه چون به وقوع مى‏پيوندد به قدر و اندازه معين ايجاد و اختراع مى‏گردد، لذا در نگارستان جهان همه چيز حساب شده و به اندازه شايسته و بايسته و بسند يعنى مهندسى شده آفريده شده است كه زيباتر از آن تصورشدنى نيست، آرى، چو حسن ذات خود حسن آفرين است- جميل است و جمال او چنين است.

فرهنگ فلسفى       483     عنايت ..... ص : 483

: فرهنگ فلسفى‏

نويسنده: جميل صليبا- منوچهر صانعى دره بيدى‏

موضوع: فرهنگ نامه فلسفى‏

عنايت‏

فارسى/ عنايت‏

فرانسه/Providence

انگليسى/Providence

لاتين/Providence

عنايت عبارت است از علم خداوند به آنچه بايد هستى پذيرد، بطورى كه موجود [به موجب عنايت خداوند بايد] به بهترين و كامل‏ترين نظام موجود باشد. عنايت نزد ابن سينا عبارت است از «اينكه وجود اول (خداوند) از نزد خود عالم به نظام خيرى باشد كه بر وجود حاكم است، و از نزد خود علت خير و كمالى باشد كه وجود آن ممكن است و به نحوى كه ذكر شد راضى به خير و نظام موجود باشد. بنا بر اين نظام خير را به بهترين وجه ممكن تعقل مى‏كند، پس آنچه را كه او تعقل كند، با نظام و خير، به بهترين وجهى كه او تعقل كرده است، افاضه مى‏شود و به تحقق نظام‏ احسن‏ بر حسب امكان، منتهى مى‏گردد.» (نجات) اما عنايت خداوند، صرفا به معنى علم او به هر آنچه بايد باشد، به بهترين وجه ممكن، نيست بلكه به معنى نگه‏دارى او، اين جهان را و ارشاد او، اين نظام را، به اراده خود است. به اين جهت گفته‏اند: خداوند عقل است و اراده است و محبت است.

فرق عنايت و قضا و قدر اين است كه: قضا عبارت است از حضور تمام موجودات در عالم عقلى، به نحو كلى و اجمالى و بر سبيل ابداع، در حالى كه قدر عبارت است از وجود عينى و خارجى موجودات به نحو تفصيلى، و عنايت عبارت است از علم خداوند به موجودات به بهترين نظام و علم او به آلاتى كه بايد براى هر موجودى وجود داشته باشد، به نحوى كه تمام كمالات ممكنه براى موجودات مترتب بر آن عنايت است. معنى اين سخن اين است كه در معنى عنايت تفصيل هست. زيرا عنايت بر خلاف قضا كه به معنى علم به موجودات بطور كلى و جمالى است، تعلق به علم اصلح و نظام اكمل (تفصيلى) دارد. خلاصه عنايت عبارت است از احاطه علم خداوند به تمام هستى و اراده او به حالتى كه ايجاب مى‏كند كه موجودات داشته باشند بطورى كه تمام موجودات در بهترين نظامى باشند و بتوانند توسط آن نظام به غايت‏ خود برسند. و چون جهان تابع نظام ثابتى است و اين نظام داراى قوانينى است كه خداوند براى خير اين جهان آن قوانين را اراده كرده است، عنايت عام است، و چون دخالت خداوند در امور جهان شبيه دخالت انسان در امور جزئى است، عنايت امرى خاص است. مالبرانش گويد: عنايت خداوند بر دو قسم است. يكى اينكه وقتى خداوند جهان را آفريد و به تحريك ماده آغاز كرد، اراده خود را چنين قرار داد كه در تعلق طبيعت به لطف و نعمت او، كمترين خلل و نارسائى وجود نداشته باشد.

دوم اينكه هرگاه در نظام طبيعت خللى مشاهده كرد با معجزات خود آن را اصلاح مى‏كند، بطورى كه اين امر به تحقق نظام مطلوب منتهى شود. زيرا نظام نزد خداوند، قانون كلى است و [كار] خداوند هرگز خالى از نظام نيست.

فرهنگ معارف اسلامى

نويسنده: سيد جعفر سجادى‏

   ج‏3    1392     فاعل بالعناية ..... ص : 1392

فاعِلِ بِالعِنايَة

- (اصطلاح فلسفى) فاعل بالعناية فاعلى است كه فعلش تابع علمش باشد و علم او بخير مطلق بدون داعى زائد بر ذات كافى در صدور فعل از آن باشد و- علاوه فعل او مجرد علم او بنظام احسن باشد و بعبارت ديگر منشأ فاعليت او علمش بخير مطلق و نظام‏ احسن‏ وجود باشد و علمش بنظام وجود عين وجود باشد «بل يكون نفس العلم فعليا منشأ للمعلوم فاما ان يكون ذالك العلم بالفعل زائدا على ذاته فهو الفاعل بالعناية» (از شرح منظومه ص 112 و رجوع باسفار ج 1 ص 165 و 213 شود).

فرهنگ اصطلاحات آثار شيخ اشراق  

 344     نظام محكم: ..... ص : 344

نظام محكم:

«... و وجود تمام‏تر از اينكه هست محال است كه باشد چنانكه در تنزيل آمد: «صُنْعَ اللَّهِ الَّذِي أَتْقَنَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ» «1» اشارت است به نظام محكم، آيتى ديگر گفت‏ «ما تَرى‏ فِي خَلْقِ‏ الرَّحْمنِ مِنْ تَفاوُتٍ» اشارت است به مناسبت محفوظ و نظام مضبوط، كه هيچ، در او معطّل نيست ... و حق- تعالى- اگر چه فعل او به وسايط تمام مى‏شود، الّا آن است كه فاعل مطلق و مبدع مطلق اوست ...».

(الواح عمادى، ص 15)

فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا

51     اتصال به عقل فعال - ..... ص : 51

اتصال به عقل فعّال-

اهل ذوق در باب اطلاع و آگاهى نفوس انسانى گويند: نفوس انسانى پس از كمال علم و عمل به عقل فعال مى‏پيوندند و از حقايق مرتسم در عقل فعال آگاه مى‏شوند و هر اندازه كمال آن‏ها زيادتر شود پيوند به عقل فعال و در نتيجه آگاهى آن‏ها از حقايق زيادتر مى‏شود.

ملا صدرا كسانى را كه اين قول را باطل مى‏دانند مورد نقادى قرار داده است و خود مسأله را توجيه عقلى و ذوقى مى‏كند و گويد: «3» نفوس انسانى موقعى كه امورى را ادراك مى‏كنند، عين صورت عقلى مدرك مى‏شوند.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: